डेंग्यू ताप: लक्षणे, करणे, जोखीम आणि इतर माहिती

उन्हाळा आला की पुन्हा एकदा डेंग्यु तापाचे संकट डोकं वर काढते. डासांमुळे होणार हा आजार जगातील अनेक भागात काळजीचा विषय झाला आहे, ज्यामुळे फ्लू सारखी लक्षणे दिसू लागतात आणि काही गंभीर केसेस मध्ये तर मृत्यू देखील होऊ शकतो.

पण काळजी करू नका, याची करणे लक्षात घेऊन, याची लक्षणे ओळखून, योग्य उपचार घेऊन, आणि प्रतिबंधात्मक उपाय करून, आपल्याला जमेल ते प्रयत्न करून आपण स्वतःला आणि आसपासच्या समाजाला या गंभीर आजारापासून नक्कीच सुरक्षित करू शकतो.

डेंग्यु हे एक तीव्र विषाणूजन्य संसर्ग आहे ज्यामुळे भारतासह जगातील अनेक देश त्रस्त झाले आहेत. जगभरातील जवळपास 40% लोकसंख्या डेंग्यु होण्याची सर्वात जास्त शक्यता असलेल्या भागांमध्ये राहते. अनेक देशांमध्ये आजही डेंग्युला आजारपणाचे मुख्य कारण समजले जाते.

सौम्य डेंग्युमुळे फ्लूची लक्षणे दिसू लागतात, तर गंभीर डेंग्युमुळे प्राणघातक समस्या निर्माण होण्याची शक्यता असते. एडिस एजिप्ती या मादी डासाच्या चावण्याने डेंग्यु होतो, हाच डास झिका, चिकुनगुनिया, ई. विषाणू पसरवण्यास देखील कारणीभूत आहे. हा डासांमुळे होणार आजार आहे जो चार तत्सम विषाणू (प्रकारभेद) म्हणजेच डेंग्यु विषाणू 1, 2, 3, आणि 4 यांच्यामुळे होतो. एकदा जर तुम्हाला यापैकी एक विषणूचा संसर्ग झाला तर तुमच्या शरीरात त्या विशिष्ट विषाणूसाठी प्रतिकारशक्ती तयार होते, तथापि, उरलेल्या तीन विषाणूंमुळे  तुम्हाला भविष्यात संसर्ग होऊ शकतो. याच कारणामुळे, एकदा डेंग्यु झालेल्या व्यक्तीला भविष्यात पुन्हा संसर्ग होऊ शकतो. जरी भारतातील उद्रेक मुख्यत्वे 2 आणि 3 ((DENV-2 and DENV-3), डेंग्यु विषाणूमुळे झालेले असले, तरी डेंग्यु विषाणू प्रकार 1  (DENV-1) दिल्लीतील 2010 मधल्या उद्रेकासाठी प्रामुख्याने कारणीभूत होता.

डेंग्यूची लक्षणे

डेंग्यु हा आजार डासांमुळे पसरतो. याच्यामुळे फ्लूची तीव्र लक्षणे दिसू लागतात, जसे:

1. मळमळ किंवा उलटी होणे
2. डोकेदुखी
3. उलटी होणे
4. शरीरावर चट्टे उठणे
5. स्नायू आणि सांधे दुखणे
6. अंगदुखी
7. तीव्र डोकेदुखी
8. खूप ताप येणे

डेंग्युमुळे याहीपेक्षा गंभीर समस्या उद्भवू शकतात जसे रक्तस्त्रावजन्य ताप आणि मृत्यू.

डेंग्युची कारणे

एडिस प्रजातीच्या डासांमुळे डेंग्युचे विषाणू पसरतात. हे डास उष्णकटिबंधीय आणि उपोष्णकटिबंधीय प्रदेशात आढळतात. या विषाणूमुळे सौम्य ते तीव्र अशी वेगवेगळी लक्षणे दिसून येतात. डेंग्यु हा आजार सर्वात सामान्य आजार समजला जातो. डेंग्यु खूप ताप येणे, डोकेदुखी, स्नायू आणि सांधे दुखणे, आणि अंगावर चट्टे उठणे या लक्षणांवरून ओळखला जाऊ शकतो. डेंग्युचा रक्तस्त्रावजन्य ताप हा जास्त तीव्र प्रकारचा ताप आहे. या प्रकारच्या तापामुळे नाकातून किंवा हिरड्यांमधून रक्त येणे, किंवा एखादा अवयव देखील अपंग होऊ शकतो. सरतेशेवटी, डेंग्यु शॉक सिंड्रोम हा सर्वात तीव्र प्रकारचा आजार आहे, आणि हा प्राणघातक देखील असू शकतो.

डेंग्यूच्या चाचणी

फक्त रक्त तपासणी करून डॉक्टर डेंग्यु तापाचे निदान करू शकतात. या चाचणीद्वारे विषाणू अँटीबॉडीएस किंवा एखाद्या विशिष्ट एंटीजेनची उपस्थिती तपासली जाते. डेंग्युच्या सर्वात अचूक चाचण्यांपैकी एक म्हणजे तत्काळ काळजी घेण्याची गरज असलेल्या परिस्थितीत केली जाणारी टेस्ट  Dengue NS1 antigen test ज्यामध्ये ताप अगदी सुरुवातीच्या टप्प्यातच आणि अगदी पटकन लक्षात येतो. यामुळे, झालेल्या निदानाची खात्री होते आणि डॉक्टर रुग्णाला योग्य आणि वेळेवर सल्ला देऊ शकतात आणि लगेच फॉलो-अप्स देखील सुचवू शकतात. जरी 12 दिवसंपर्यंत NS1 पॉझिटिव्ह असल्याचे नोंदवले गेले असले तरी, ताप आल्यानंतर एक आठवड्यानंतर देखील जर एखादा रुग्ण तपासणीसाठी येत असेल तर IgM detection सर्वात उपयुक्त ठरते. बहुतेक लोकांमध्ये डेंग्युचा ताप आल्यामुळे प्लेटलेटची संख्या कमी झालेले दिसून येते. त्यामुळेच, प्लेटलेट संख्येचे काळजीपूर्वक आणि नियमित निरीक्षण केले गेले पाहिजे. एक complete blood count (CBC) test रक्तासंबंधि संपूर्ण तपासणी तसेच प्लेटलेटची संख्या देखील स्पष्ट करते. ही तपासणी वेळेत केली जाईल याची काळजी घ्या.

सामान्यतः, तुम्हाला जर डेंग्यु झाला असेल तर तुमची डेंग्यु-विशिष्ट NS1 एंटीजेन चाचणी पॉझिटिव्ह असेल, प्लेटलेटची संख्या कमी होईल, आणि पांढऱ्या रक्तपेशी देखील कमी होतील.

डेंग्युचे उपचार

डेंग्युच्या तपसाठी काही विशिष्ट उपचार उपलब्ध नाहीत. सर्व लक्षणे कमी करणे आणि शरीराला या संसर्गाशी लढण्यामध्ये मदत करणे, केवळ यावरच लक्ष केंद्रित केले जाते. जसे की:

चाचणी करून घेणे आणि भरपूर प्रमाणात द्रव्यपदार्थ आहारात घेणे आणि निर्जलीकरण टाळणे

डोकेदुखी आणि स्नायू दुखण्यावर पॅरासिटामॉल आणि इबूप्रूफेन सारखी पेन रिलीफ औषधे घेणे 

मळमळ कमी करणारी आणि उलटी होऊ नये यासाठी औषधे जसे की मेक्लिझिन आणि प्रोमेथाझिन घेणे

ताप कमी करणारी औषधे जसे की एसिटमिनोफेन किंवा डिफेनहायड्रॅमिन घेणे

भविष्यात डास चावू नयेत यासाठी डास प्रतिबंधक क्रीम किंवा औषधे वापरणे

डेंग्यु ताप टाळण्यासाठी प्रतिबंधात्मक उपाय करणे हाच सर्वोत्तम मार्ग आहे, परंतु हे उपाय आणि ही औषधे प्रभावीपणे उपचार करण्यासाठी आणि आजारातून लवकरात लवकर बरे होण्यासाठी नक्कीच उपयुक्त आहेत.

लसीकरण

जगभरातील अनेक भागांमध्ये डेंग्यु साठी लस विकसित करण्यात आलीआहे. ही लस वर्षभरात तीनवेळा दिली जाते. तथापि, जर तुम्हाला एकदा तरी हा आजार होऊन गेला असेल किंवा चाचणी पॉझिटिव्ह आली असेल तरच  तुम्ही या लसीसाठी पात्र ठरता.

डास प्रतिबंधात्मक क्रीम किंवा औषधे

बाहेर असताना, त्वचेवर डास प्रतिबंधात्मक क्रीम लावा. बऱ्याच डास प्रतिबंधात्मक क्रीम्स मध्ये DEET, पिकारिडिन, IR 3535, लिंबू निलगिरीचे तेल (OLE), पॅरा-मिथेन-डायोल (PMD), किंवा 2-अनडेकॅनोएट हे घटक नक्की आढळतात.

DEET हा सर्वात सामान्य आणि प्रभावी घटक आहे. या क्रीम्समध्ये DEETचे सर्वाधिक प्रमाण डासांपासून दीर्घकाळ सुरक्षा देते, परंतु 10 तासांपेक्षा जास्त काळ हे टिकू शकत नाही. 20% ते 30% DEET असलेले क्रीम वयस्कांसाठी आणि लहान मुलांसाठी 10% पेक्षा कमी प्रमाण असलेले क्रीम्स वापरावे. पिकारिडिन देखील DEET इतकेच प्रभावी समजले जाते, हे 2 महिन्याच्या आणि त्यापेक्षा जास्त वयाच्या मुलांसाठी वापरले जाऊ शकते.

लिंबू निलगिरीचे तेल देखील DEET इतकेच प्रभावी असते परंतु तीन वर्षापेक्षा कमी वयाच्या मुलांसाठी वापरू नये.

जर तुम्ही प्रतिबंधात्मक स्प्रे वापरत असाल, तर आधी तो तुमच्या कपड्यांवर लव आणि मग ते चोळा जेणेकरून संपूर्ण अंगाला ते लावले जाईल.

डास जमतील अशा जागा कमी करा

कोणत्याही साठलेल्या पाण्यात मग ते कितीही कमी साठलेले असले तरी त्यामध्ये डास त्यांची अंडी घालतात. अंड्यांमधून पिल्लं बाहेर येऊ लागली की एका आठवड्याच्या आतच ते पुनरुत्पादन करू लागतात. डासांपासून होणारे आजार टाळण्यासाठी:

डास जमतील अशा जागा कमी करा म्हणजेच फ्लॉवरपॉटमधील पाणी वेळोवेळी बदलणे, गटारे, बादल्या, पूल कव्हर्स, पाळीव प्राण्यांची जेवणाची भांडी ई. स्वच्छ ठेवणे, जून टायर अनाई इतर सगळ्या वस्तु ज्यामध्ये पाणी साचून राहू शकतं, बाद करणे.

पक्षांसाठी अंघोळोसाठी किंवा पिण्यासाठी ठेवलेले पाणी आठवड्यातून एकदा तरी बदलणे.

त्यांच्यासाठी बांधलेल्या टायर स्विंग्समध्ये छिद्र करा जेणेकरून पाणी वाहून जाऊ शकेल.

पोहण्याचे तलाव स्वच्छ आणि क्लोरीनयुक्त ठेवा.

योग्य कपडे घाला

बाहेर जाताना, शक्य तितके अंग झाकले जाईल असे कपडे घाला. जसे की लांब बाह्यांचे शर्त, लांब पायाच्या पँट्स, आणि मोजे.

शक्य असल्यास, हलक्या रंगाचे कपडे घाला कारण डास गडद रंगांकडे जास्त आकर्षित होतात. सँडल्स किंवा फ्लिप-फ्लॉप्स ऐवजी पूर्ण पाऊल झाकले जाईल असे बूट घाला.

हवामानानुसार, कपड्यांवर जंतूनशक जसे की पर्माथ्रीन स्प्रे करा. तुम्ही पर्माथ्रीन स्प्रे केलेले कपडे देखील खरेदी करू शकता.

डेंग्युचे निदान

एखाद्या व्यक्तीला जाणवत असलेल्या लक्षणांवरून डेंग्युचे निदान केले जाते. डॉक्टर डेंग्यु विषणूच्या विशिष्ट अँटीबॉडीएस तपासण्यासाठी रक्ततपासणी करण्याचे सुचवू शकतात, किंवा ते निदान सुनिश्चित करण्यासाठी PCR टेस्ट देखील करायचे सुचवू शकतात. या रक्त चाचण्यांमध्ये महत्त्वाचा निकष म्हणजे प्लेटलेटची संख्या. विशिष्ट संख्येपेक्षा जर प्लेटलेटची संख्या कमी झाली तर ते काळजीचं कारण असू शकतं. काही केसेस मध्ये डॉक्टर आंतरिक रक्तस्त्राव झाला आहे का हे तपासण्यासाठी इमेजिंग टेस्ट देखील करायला सुचवू शकतात.

डेंग्युसंबंधी जोखीम

डेंग्युशी संबंधित दोन महत्त्वपूर्ण मुद्दे जोखमीचे आहेत. ते आहेत:

उष्णकटिबंधीय प्रदेशात राहणे: डेंग्यु संबंधी सर्वात महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे विशिष्ट विभागात राहणे किंवा काही काळासाठी वास्तव्य करणे. डेंग्यु जगातील उष्णकटिबंधीय आणि उपोष्णकटिबंधीय भागांमध्ये, म्हणजेच लॅटिन अमेरिका, आफ्रिका, कॅरेबिअन, दक्षिणपूर्वीआशिया, आणि समुद्री भागांमध्ये आढळतो. जर तुम्ही यापैकी कोणत्याही भागात राहत असाल किंवा त्या भागात भेट देणार असाल तर विषाणूचा संसर्ग होण्याची जोखीम असते.

पूर्वी डेंग्यु होऊन गेला असल्यास: जर पूर्वी तुम्हाला डेंग्यु होऊन गेला असेल, तर पुन्हा जर तुम्हाला संसर्ग झाला तर पूर्वीपेक्षा जास्त तीव्र लक्षणे जाणवण्याचे जोखीम असते. कारण तुमच्या शरीरात या विषाणूविरुद्ध अँटीबॉडीएस तयार झालेल्या असतात, ज्यामुळे जास्त तीव्र रोगप्रतिकरक प्रतिक्रिया निर्माण होऊ शकते.

निष्कर्ष

अंततः, डेंग्यु हा एक जीवघेणा आजार आहे. जगभरात यामुळे लाखो लोकांना संक्रमण झाले आहे. याची कारणे, लक्षणे आणि उपचार यासंबंधी माहिती असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे जेणेकरून तुम्ही हा वेळेवर आणि सुरुवातीलाच ओळखून गरज पडल्यास योग्य ते वैद्यकीय उपचार घेऊ शकाल.

तसेच, प्रतिबंधात्मक उपाय योजना जसे की डास जमतील अशी संभाव्य ठिकाणे तयार न होऊ देणे जेणेकरून हा संसर्ग होण्याची शक्यता कमी होते. या टिप्स पाळल्या असता, तुम्ही तुमच्या कुटुंबाला डेंग्यु तापापासून आणि डासांपासून होणाऱ्या इतर आजारांपासून देखील सुरक्षित ठेवू शकता.

जर तुम्हाला डेंग्युची लक्षणे जाणवत असतील आणि तुम्हाला एक स्पष्ट निदान करून घ्यायचे असेल, तर रक्ताच्या तपासणीसाठी मेट्रोपोलिस हेल्थकेअरला संपर्क करा.